Tytuł Trimalchio coś Ci mówi? Była to jedna z wielu pierwszych wersji Wielkiego Gatsby’ego. Co zatem zdecydowało o tym, że Wielki Gatsby przeszedł do historii jako Gatsby, a nie Trimalchio? Skąd wiadomo, który tytuł jest dobry, a który nie? Jak wybrać tytuł książki, który się wyróżni? Już przybywam ze wskazówkami, bo sposobów na chwytliwą nazwę dla Twojego dzieła jest mnóstwo!
Określ gatunek książki
Inaczej podejdziemy do tytułów dla książek beletrystycznych, a inaczej dla literatury faktu czy poradników. Do tych pierwszych przejdziemy za chwilę. W przypadku tych drugich sprawdzi się konkret i prostota. Można się tutaj pokusić o zastosowanie copywriterskich chwytów i marketignowe podejście.
Jeśli zatem piszesz poradnik o copywritingu, niech tytuł mówi o tym wprost: Jak pisać, żeby chcieli czytać (i kupować), A. Jabłoński; Biblia copywritingu D. Puzyrkiewicz.
Mówiąc modnym marketingowym językiem: w tytule odpowiedz na potrzeby czytelników i złóż im obietnicę rozwiązania problemu. Przykłady: Jak żyć długo? Dlaczego się starzejemy i czy naprawdę musimy?, D. Sinclair, M. LaPlante; Grain Brain. Zbożowa głowa. Ziarno prawdy o mózgu i jego cichych zabójcach: pszenicy, węglowodanach i cukrze, D. Perlmutter.
Popularne formy tytułów: imię bohatera
Imię bohatera to proste, zgrabne i działające (choć nie zawsze) rozwiązanie. Zapowiada, o czym będzie książka i na kim skupi się historia. Sztandarowe przykłady: Rebeka, Demian, Pani Bovary, Emma. Taki tytuł możemy również uzupełnić kilkoma słowami, które zdradzą co nieco o książce i zapowiedzą jej problematykę: Dziwne losy Jane Eyre, Portret Doriana Graya.
Popularne formy tytułów: tytuły dwuwyrazowe
Tytuły dwuwyrazowe, szczególnie te połączone spójnikiem i, wpadają w ucho, są rytmiczne i często zawierają sedno przekazu książki. Klasyczne pozycje: Zbrodnia i kara, Duma i uprzedzenie, Rozważna i romantyczna, Wojna i pokój. Nierzadko buduje się je na zasadzie ciągu przyczynowo skutkowego (Zbrodnia i kara – jest zbrodnia, a zatem jest i kara) czy przeciwstawności, kontrastu (Wojna i pokój). Jeśli nie wierzysz, że tytuły dwuwyrazowe są świetną opcją, sprawdź listę 100 książek, które trzeba przeczytać przed śmiercią portalu Reader’s Digest i policz, ile tytułów to właśnie tytuły dwuwyrazowe.
Popularne formy tytułów: tytuły jednowyrazowe
Śmiem twierdzić, choć nie znam statystyk, że najwięcej książek ma jednowyrazowe tytuły. Radzę unikać jednak słów zbyt ogólnych, często używanych, jak: miłość, strach, przeznaczenie. Przede wszystkim niewykluczone, że już istnieje taka książka. Taki tytuł nie przyciąga też uwagi. Dobre przykłady ze światowej literatury: Proces, Idiota, Anomalia, Szczygieł.
Popularne formy tytułów: nawiązanie do miejsca i czasu akcji
Jeśli akcja Twojej powieści rozgrywa się w innej epoce, świecie, galaktyce, warto do tego nawiązać w tytule. Już wyjaśniam przykładami. Miłość w czasach zarazy – choć to proza od przedstawiciela realizmu magicznego (Gabriel García Márquez), a więc gatunku, w którym przestrzeń i czas nie są jednoznaczne, to w czasach zarazy pozwala nam się mniej więcej zorientować w… nomen omen… czasie.
Bardziej obrazowy jest Rok 1984 Orwella. Konkretne umiejscowienie akcji w czasie.
Miejsce akcji kryje się natomiast w tytule Nowego wspaniałego świata Aldousa Huxleya – czytelnik może podejrzewać, że przeniesie się do alternatywnej rzeczywistości. Zapowiedź miejsca akcji zawierają również: Mansfield Park Jane Austen i Ania z Zielonego Wzgórza (czy też z Zielonych Szczytów według najnowszego przekładu) Lucy Maud Montgomery.
Nieoczywiste formy tytułów: nawiązania biblijne i mitologiczne
Literatura to olbrzym stojący na dwóch filarach: mitologii i Biblii. W nawiązaniach do starożytnych mitów i biblijnych przypowieści nie musimy się ograniczać jedynie do treści książek. Świetnie sprawdzają się one również w tytułach. Wiedział o tym Steinbeck, autor Na wschód od Edenu, i wiedziała Madeline Miller, autorka Pieśni o Achillesie i Kirke.
Nieoczywiste formy tytułów: tytuły metaforyczne i wieloznaczne
Siląc się na wyszukany tytuł, możemy sami podstawić sobie nogę i skończyć z tytułem niezrozumiałym, trudnym, jak z czeskiego filmu. Ale nie zawsze! Świetnie zrobił to… czeski pisarz Milan Kundera, autor książki Nieznośna lekkość bytu. Przyznaj – przyciągające, prawda? W tej kategorii tytułów błyszczy również Lot nad kukułczym gniazdem Kena Keseya.
Równie metaforyczny i nieoczywisty jest Wilk stepowy Hermanna Hessego, Grona gniewu Steinbecka, Możliwość wyspy i Cząstki elementarne Michela Houellebecq (wszechświecie, dopomóż! Obym poprawnie to zapisała!) czy Szklany klosz Sylvii Plath.
Za przykłady z polskiego literackiego podwórka niech posłużą: Ludzie bezdomni, Przedwiośnie, Lalka.
Nieoczywiste formy tytułów: dłuższa fraza
Zapadający w pamięć tytuł stoi raczej po stronie tych krótszych. Na rynku wydawniczym nie brakuje jednak pozycji z długą frazą czy nawet całym zdaniem w tytule! Przykłady? Proszę bardzo: Lato, gdy mama miała zielone oczy (ładne, co?) Tatiany Țîbuleac, Jak się ma twój ból? Pascala Garniera czy też klasyk dla dzieci O czym szumią wierzby Kennetha Grahame’a.
Zapadający w pamięć tytuł stoi raczej po stronie tych krótszych. Na rynku wydawniczym nie brakuje jednak pozycji z długą frazą czy nawet całym zdaniem w tytule! Przykłady? Proszę bardzo: Lato, gdy mama miała zielone oczy (ładne, co?) Tatiany Țîbuleac, Jak się ma twój ból? Pascala Garniera czy też klasyk dla dzieci O czym szumią wierzby Kennetha Grahame’a.
Nieoczywiste formy tytułów: aluzje literackie
Ambitny podejściem do tytułu jest również ukrycie w nim aluzji literackiej, czyli nawiązania do innego dzieła, znanego cytatu itp.
Sztandarowym przykładem aluzji literackiej w tytule jest znana z lekcji polskiego Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego, nawiązująca oczywiście do Boskiej komedii Dantego.
Aluzję literacką skrył w tytule swojej powieści poczytny współczesny autor John Green. Mowa o książce Gwiazd naszych wina. Green zaczerpnął tytuł powieści ze sztuki Williama Szekspira. W akcie I scenie II Juliusza Cezara Kasjusz wypowiada słowa: Są w życiu tym chwile, / W których przeznaczeń swych panem jest człowiek. / Jeśliśmy zeszli do nędznej sług roli, / To nasza tylko, nie gwiazd naszych wina”.
Nieoczywiste formy tytułów: aliteracje i rymy
Dlaczego by nie pobawić się w tytule językiem? Świetnie sprawdzają się tytuły zawierające aliteracje, czyli powtórzenie tych samych liter w stojących obok siebie wyrazach. Zabieg ten często wykorzystuje się w poezji, a w tytułach może wyglądać na przykład tak: Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego, Gone Girl Gillian Flynn (w tłumaczeniu przepadła aliteracja: Zaginiona dziewczyna), Piotruś Pan J.M. Barriego, The Two Towers (trzecia część trylogii Władca pierścieni), Pamięci pamięci Marii Stiepanowej.
Eleganckim rozwiązaniem będzie również rytmiczny lub rymujący się tytuł, na przykład Puc, Bursztyn i goście, Tytus, Romek i A’Tomek.
Nieoczywiste formy tytułów: parafrazy związków frazeologicznych
Jednym z trudniejszych do wymyślenia tytułów jest błyskotliwa zabawa z utartymi frazami (związkami frazeologicznymi), a przez to zmianami ich znaczenia. Takie zabiegi gwarantują jednak niebanalny efekt. Oczy szeroko zamknięte (oczy szeroko otwarte), Gdzie śpiewają raki (gdzie raki zimują) Delii Owens – to tytuły, obok których nikt nie przejdzie obojętnie.
4 cechy dobrych tytułów książek
Jeśli nadal się zastanawiasz, jak wybrać tytuł książki, który się wyróżni, kieruj się czterema zasadami:
- Zwięzłość. Jeśli wena nie dopisuje, a muza literatury śpi i niczego nie podpowiada, postaw na krótki, wpadający w ucho tytuł. Jedno- lub dwuwyrazowe tytuły mogą nieść w sobie potężne znaczenie.
- Sugestywność. Potraktuj tytuł jako puszczanie oczka do przyszłych czytelników. Poprzez tytuł możesz zdradzić potencjał swojego pisarskiego warsztatu. Do zwięzłości dołóż zatem drobną zabawę językową, może rym albo aliterację, a stworzysz obrazowy i intrygujący tytuł.
- Nieszablonowość. Tytuł może być krótki, ale nie może być nudny! Pojedyncze słowo doskonale sprzeda Twoją książkę, jeśli wypełnisz go odpowiednim ładunkiem, zakodujesz w nim wielość interpretacji.
- Oryginalność. Upewnij się, że na rynku nie ma książki o takim samym tytule, który zamierzasz nadać swojej książce! Nie chcesz chyba walczyć o uwagę czytelników z innym autorem.
- Nie wzbudza kontrowersji. Nie chodzi o to, że tytuł musi być na siłę poprawny politycznie czy nudny. Warto jednak zastanowić się nad tym, czy chcemy wywołać skandal, ryzykować pozwem ze strony np. mniejszości etnicznych czy też zostać zapamiętani jako rasiści, szowiniści, faszyści (wstaw dowolne słowo).
Jeśli jeszcze nie zastanawiasz się nad tym, jak wybrać tytuł książki, który się wyróżni, a po głowie chodzi Ci jedynie pomysł na powieść, sprawdź mój artykuł Jak napisać książkę krok po kroku. Dowiesz się, jak szukać inspiracji, zaplanować i napisać dobrą publikację.
Teraz już wiesz, jak wybrać tytuł książki, który się wyróżni.
Zajrzyj na blog, gdzie czekają inne wpisy i poradniki o pisaniu i wydawaniu książek.
